Khi bạn đến gặp bác sĩ vì một vấn đề sức khỏe, bạn thường nghĩ đến việc mô tả các triệu chứng đau, sốt, ho… Nhưng bạn có biết, để hiểu và giúp đỡ bạn một cách tốt nhất, các bác sĩ hiện đại, đặc biệt là những bác sĩ chuyên về chăm sóc toàn diện như Bác sĩ Gia đình, không chỉ nhìn vào riêng phần “sinh học” (cơ thể bệnh tật) của bạn? Họ còn quan tâm đến cả “tâm lý” và “xã hội” của bạn nữa. Cách nhìn toàn diện này được gọi là Mô hình Tâm – Sinh – Xã hội.
Mô hình này đơn giản chỉ ra rằng, sức khỏe của một người không chỉ phụ thuộc vào tình trạng cơ thể (sinh học), mà còn bị ảnh hưởng rất nhiều bởi cảm xúc, suy nghĩ (tâm lý) và hoàn cảnh sống, công việc, các mối quan hệ xung quanh (xã hội). Ba yếu tố này luôn tương tác và ảnh hưởng lẫn nhau.
Nguồn: https://www.cvhnc.org/biopsychosocial-model-of-healthcare/
Hãy cùng làm rõ hơn ba phần này:
- Sinh học (Bio): Đây là phần quen thuộc nhất. Nó liên quan đến cơ thể vật lý của bạn: các cơ quan hoạt động thế nào, có vi khuẩn, virus nào tấn công không, có bị tổn thương hay bệnh tật gì không. Khi nói đến phần sinh học, bác sĩ sẽ khám bệnh, yêu cầu xét nghiệm để tìm ra nguyên nhân vật lý gây ra vấn đề của bạn.
- Tâm lý (Psycho): Phần này liên quan đến suy nghĩ, cảm xúc, tâm trạng, và cách bạn đối phó với stress. Căng thẳng, lo âu, trầm cảm có thể gây ra các vấn đề về thể chất (như đau dạ dày, mất ngủ, đau đầu) hoặc làm các bệnh sẵn có trở nên nặng hơn. Ngược lại, khi cơ thể bị bệnh, tâm lý của bạn cũng dễ bị ảnh hưởng.
- Xã hội (Social): Phần này bao gồm môi trường sống, công việc, gia đình, bạn bè, tình hình tài chính, trình độ học vấn, và cả văn hóa nơi bạn sống. Công việc căng thẳng, mối quan hệ gia đình không tốt, khó khăn tài chính đều có thể ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến sức khỏe của bạn. Vị trí xã hội và kinh tế cũng có thể ảnh hưởng đến cách bạn tiếp cận dịch vụ y tế hoặc khả năng chi trả cho thuốc men.
Vì sao mô hình này lại quan trọng với bạn?
Hãy thử tưởng tượng câu chuyện đơn giản này: Cùng nuốt phải vi khuẩn HP (một loại vi khuẩn có thể gây viêm loét dạ dày), nhưng không phải ai cũng đến gặp bác sĩ với cùng một lý do:
- Anh A có khả năng chịu đau rất tốt. Dù bị viêm nhẹ, anh không thấy đau nhiều nên không đi khám vì đau. Thay vào đó, công việc gần đây quá tải khiến anh bị căng thẳng, mất ngủ, lo âu. Anh đến khám bác sĩ vì các vấn đề tâm lý này.
- Chị B cũng bị HP, đau bụng vùng thượng vị mơ hồ khiến chị khó chịu. Chị đến khám bác sĩ chủ yếu vì triệu chứng đau – đây là lý do liên quan đến sinh học.
- Còn Chú C thì khác. Chú làm công việc thường xuyên phải giao tiếp. Vi khuẩn HP gây ra chứng hôi miệng khiến Chú rất mất tự tin, ảnh hưởng đến công việc và các mối quan hệ xã hội. Chú đến khám bác sĩ không phải vì đau hay lo lắng, mà vì lý do xã hội – hơi thở hôi ảnh hưởng đến vị trí của chú.
Một bác sĩ được đào tạo để nhìn nhận vấn đề theo mô hình Tâm – Sinh – Xã hội sẽ không chỉ tập trung vào việc tiêu diệt vi khuẩn HP cho cả ba người.
- Với Chị B (đến khám vì đau sinh học), bác sĩ sẽ cho thuốc giảm đau và thuốc diệt HP.
- Với Anh A (đến khám vì stress tâm lý), ngoài việc kê đơn diệt HP nếu cần, bác sĩ sẽ dành thời gian tư vấn về cách quản lý stress, lo âu, có thể hướng dẫn thêm các biện pháp không dùng thuốc hoặc giới thiệu chuyên gia tâm lý nếu tình trạng nặng.
- Với Chú C (đến khám vì lý do xã hội), bác sĩ cũng sẽ điều trị HP, nhưng có thể cần tư vấn thêm về cách vệ sinh răng miệng, hoặc tìm hiểu sâu hơn về công việc của Chú để có lời khuyên phù hợp, giúp Chú tự tin hơn trong giao tiếp.
Họ cũng sẽ xem xét các yếu tố khác như Chú C có thích uống thuốc dạng viên hay nước không, hoặc liệu tình hình kinh tế của Chú có phù hợp với việc kê thuốc generic (thuốc gốc) thay vì thuốc biệt dược đắt tiền hay không.
Như vậy, Mô hình Tâm – Sinh – Xã hội giúp bác sĩ hiểu rõ hơn “toàn bộ” con người bạn chứ không chỉ riêng căn bệnh. Điều này giúp họ đưa ra chẩn đoán và kế hoạch điều trị phù hợp nhất với hoàn cảnh riêng của bạn, không chỉ giải quyết triệu chứng mà còn cải thiện chất lượng cuộc sống và ngăn ngừa bệnh tật trong tương lai.
Lần tới khi đi khám bệnh, đừng ngần ngại chia sẻ với bác sĩ về những lo lắng, căng thẳng trong cuộc sống hay những khó khăn mà bạn đang gặp phải. Những thông tin tưởng chừng không liên quan đến “bệnh” lại có thể là chìa khóa giúp bác sĩ hiểu và chăm sóc sức khỏe cho bạn một cách toàn diện và hiệu quả nhất đấy!
Để lại bình luận cho bài viết này