VẮC-XIN CHO CẢ GIA ĐÌNH: NỀN TẢNG BẢO VỆ SỨC KHỎE CỘNG ĐỒNG

ThS. BS Ngô Thị Mai Phương

Giới thiệu

Vắc-xin là một trong những thành tựu y học vĩ đại nhất, giúp phòng ngừa hàng loạt bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Tuy nhiên, tiêm chủng không chỉ dành riêng cho trẻ em. Mọi thành viên trong gia đình – từ trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người lớn tuổi đến người mắc bệnh mạn tính – đều cần được bảo vệ thông qua các chương trình tiêm chủng thích hợp. Đảm bảo tiêm chủng đầy đủ cho cả gia đình không chỉ bảo vệ từng cá nhân mà còn củng cố miễn dịch cộng đồng, giảm thiểu lây lan bệnh trong xã hội.

1. Vắc-xin cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Giai đoạn đầu đời là thời điểm trẻ dễ bị tổn thương nhất trước các bệnh truyền nhiễm do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Các chương trình tiêm chủng mở rộng (Expanded Programme on Immunization – EPI) do WHO khuyến nghị bao gồm các vắc-xin cơ bản: lao (BCG), viêm gan B, bạch hầu – ho gà – uốn ván (DTP), bại liệt, Hib, sởi – quai bị – rubella (MMR), và phế cầu (PCV).

Lịch tiêm chủng quốc gia thường bắt đầu từ lúc sinh và tiếp tục định kỳ trong năm đầu đời. Các vắc-xin kết hợp giúp giảm số mũi tiêm, tăng tính tuân thủ và bao phủ miễn dịch.

Ví dụ: Vắc-xin hexavalent (DTaP-HepB-Hib-IPV) được khuyến cáo ở nhiều quốc gia nhằm giảm số lần tiêm cho trẻ nhỏ và bảo vệ toàn diện [1].

2. Vắc-xin cho trẻ vị thành niên

Giai đoạn dậy thì là thời điểm quan trọng để củng cố miễn dịch và phòng ngừa các bệnh đặc hiệu, như ung thư cổ tử cung do HPV và viêm gan B nếu chưa tiêm đủ liều từ trước.

• HPV: WHO khuyến cáo tiêm phòng HPV cho trẻ gái từ 9 đến 14 tuổi, trước khi bắt đầu quan hệ tình dục [2]. Một số quốc gia cũng đã mở rộng tiêm cho trẻ trai nhằm giảm nguy cơ ung thư hậu môn và ung thư hầu họng.
• Tdap (bạch hầu – ho gà – uốn ván): Cần nhắc lại mỗi 10 năm hoặc khi mang thai để duy trì miễn dịch và ngăn ngừa lây truyền ho gà cho trẻ sơ sinh.

3. Vắc-xin cho phụ nữ mang thai

Phụ nữ mang thai là đối tượng đặc biệt vì tiêm chủng không chỉ bảo vệ mẹ mà còn gián tiếp bảo vệ thai nhi và trẻ sơ sinh thông qua miễn dịch thụ động (kháng thể IgG qua nhau thai).

• Vắc-xin cúm mùa: Phòng ngừa biến chứng nặng và tử vong do cúm ở phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh [3].
• Tdap: Khuyến cáo tiêm ở tam cá nguyệt thứ ba (tuần 27–36) để bảo vệ trẻ sơ sinh khỏi ho gà – một bệnh lý gây tử vong cao trong 2 tháng đầu đời [4].

4. Vắc-xin cho người lớn

Tiêm chủng không chỉ là nhiệm vụ thời thơ ấu. Miễn dịch có thể suy giảm theo thời gian, do đó người lớn cần tiêm nhắc để duy trì bảo vệ.

• Cúm mùa: Người lớn, đặc biệt là người có bệnh nền, nên tiêm vắc-xin cúm hàng năm [5].
• Td hoặc Tdap: Nhắc lại mỗi 10 năm.
• Phế cầu (PCV và PPSV23): Khuyến cáo cho người ≥65 tuổi và người có bệnh mạn tính như đái tháo đường, COPD, hoặc suy giảm miễn dịch [6].
• Zona (Herpes zoster): CDC khuyến cáo tiêm vắc-xin recombinantly (Shingrix) cho người ≥50 tuổi hoặc người suy giảm miễn dịch [7].

5. Vắc-xin cho người suy giảm miễn dịch và bệnh nền

Nhóm đối tượng có nguy cơ cao cần cá thể hóa lịch tiêm chủng:

• Người dùng thuốc ức chế miễn dịch (như corticosteroids liều cao, hóa trị, sinh học như rituximab) nên tránh vắc-xin sống nhưng cần tiêm đầy đủ các vắc-xin bất hoạt.
• Những người có HIV, bệnh thận mạn, tiểu đường, hoặc xơ gan cần tiêm nhắc hoặc bổ sung các vắc-xin như HBV, HAV, phế cầu, cúm và zona [8].

Tiêm chủng cho người xung quanh (gia đình, người chăm sóc) cũng là biện pháp “cộng đồng miễn dịch” để bảo vệ người suy giảm miễn dịch.

6. Lợi ích của tiêm chủng theo “vòng đời”

Khái niệm tiêm chủng vòng đời (life-course immunization) được WHO và CDC khuyến cáo, nhấn mạnh việc xây dựng lịch tiêm cá nhân hóa theo độ tuổi và nguy cơ:

• Duy trì miễn dịch lâu dài
• Phòng bệnh trong từng giai đoạn đặc thù (trẻ sơ sinh, tuổi học đường, mang thai, người già)
• Góp phần kiểm soát bệnh dịch và giảm gánh nặng y tế

Tiêm chủng toàn gia đình còn giúp giảm lây truyền bệnh trong cộng đồng, đặc biệt quan trọng với bệnh có khả năng lây nhiễm cao như sởi, cúm, ho gà.

7. Các rào cản và cách khắc phục

Mặc dù lợi ích rõ ràng, vẫn còn nhiều thách thức trong việc mở rộng tiêm chủng cho cả gia đình:

• Thiếu thông tin và nhận thức về lịch tiêm chủng cho người lớn
• Ngại tiếp cận dịch vụ y tế
• Lo ngại về tác dụng phụ hoặc tin giả về vắc-xin

Giải pháp gồm:

• Tăng cường giáo dục y tế cộng đồng
• Tích hợp nhắc tiêm vào hồ sơ sức khỏe điện tử gia đình
• Hệ thống nhắc lịch và tư vấn cá thể hóa từ bác sĩ gia đình

Kết luận

Chương trình tiêm chủng hiệu quả không chỉ bảo vệ từng cá nhân mà còn là tấm khiên cộng đồng chống lại dịch bệnh. Việc thiết lập lịch tiêm chủng toàn diện theo từng giai đoạn trong cuộc đời và triển khai tiêm chủng cho cả gia đình là yếu tố then chốt để xây dựng xã hội khỏe mạnh, bền vững.

Tài liệu tham khảo

1. World Health Organization. (2022). WHO recommendations for routine immunization.
   
   
2. World Health Organization. (2022). Human papillomavirus vaccines: WHO position paper – October 2022.
   
   
3. Centers for Disease Control and Prevention. (2023). Pregnant Women & Influenza (Flu).
   
   
4. CDC. (2022). Tdap Vaccine Safety and Pregnancy.
   
   
5. Grohskopf LA, et al. (2023). Prevention and Control of Seasonal Influenza with Vaccines: Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices — United States, 2023–24. MMWR Recomm Rep 2023;72(RR-2):1–28.
   
   
6. CDC. (2023). Pneumococcal Vaccination: Summary of Who and When to Vaccinate.
   
   
7. CDC. (2021). Shingles (Herpes Zoster) Vaccination.
   
   
8. Rubin LG, et al. (2014). 2013 IDSA Clinical Practice Guideline for Vaccination of the Immunocompromised Host. Clin Infect Dis.